11 Feb 2007

پرسیار و وه لام





ولَام دانةوةى ضوار قوتابخانةى ئابوورى بؤ دوو ثرسيار

...................................................

دياريكردنى ثيَناسةيةكى تيؤرى طشتطير بؤ ضةمكى دادثةروةرى نا مومكينة.لة بةر ئةوةى ئةو شتةى كة هةندىَ كةس بة دادثةروةرى دادةنيَن

,بة ثيَى بيرورِاى لايةنى نادادثةروةرية,يةكيَك لة ثيَناسة باوةكان كة لة ضةمكى دادثةروةريةوة طيراوة كة بة يةكسان خوازةكان لايةنطيرى لىِ دةكةن,لة سةر بنةماى دابةشكردنى يةكسان يا خود تا رِادةيةك يةكسان بنيات نراوة. سؤشياليستةكان و هةنديَك لة لايةنطرانى ئايينى دادثةروةرى مةزهةبى زياتر ئةم جؤرة دادثةروةرى ئارةزوو دةكةن و دةليَن كةهةموو بةشةكانى كؤمةلطا دةبىَ لة رِووى سةرضاوةكان و داراييةكان يةكسان بن و...هتد,ئةطةر هةندىَ كةس نةيتوانى وةكوو ثيَويست دةرامةت بة دةست بهيَنى, ئةوا خكوومةت ئةركى سةر شانيةتى كة كةليَنى نيَوان داراييةكان ئةم ضينة و ضينةكانى تر ثرِ بكاتةوة و ياخود كةمى بكات. بة ثيَضةوانةى ئةم بيرو بؤضوونة, لايةنطرانى بازارى ئازاد و لقيَكى تر لة مةزهةبيةكان لةو برِواية دان كة زةوى خةلاتى خواية بؤ مرؤظ. خوا,مرؤظى لةم زةويية جيَطير كردووة و تواناى برِيارى ثىَ داون كة هةر كةسىَ بة ثيَى توانايةكةى و جيا لة فاكتةرى ناضار كردن لة لايةن مرؤظةكانى تر لة هةلومةرجيَكى ئازاد و بة ثيَى ثرينسيثةكانى ركابةريَتى كارو ضالاكيةكانى خؤى ئةنجامبدات و هةركةسىَ بة ثيَى تواناى خؤى سود لة بةشيَك لةم زةويية فراوانة وةردةطرىَ. بة ثيَى ئةم بؤضوونة ,هةلومةرج و ئامرازى يةكسان بؤ ضالاكى ئازادانة, باشترين و ئاسانترين ريَطاى طةيشتن بة دادثةروةريية.

دةتوانين ئةم دوو طروثة سةرةكيةى (لايةنطرى ئابوورى داخراو و ئابووريى ئازاد) بة ضوار طروثى بضوكتر دابةش بكةين. كة يةكيَكيان سؤشياليزم و لقة جياوازيةكانيةتى كة لة ضةمكى دادثةروةرى دا تا رِادةيةك زؤر هاوشيَوةن, بةلام سىَ لقةكةى تر لة ئابووريى ئازاد وةرطيراون كة هةنديَك جياوازيان لةطةل يةكتر هةية. دةتوانين بؤ تيَطةيشتن لة تيَروانينى هةر يةكة لةم لقانةدا , وةلَامى هةريةكة لةم لقانة بؤ ئةم ثرسيارة ليَك بدةينةوة و تاوتويَيان بكةين.

ئةم ضوار قوتابخانة ئابوورية بريتين لة:كينزيةكان,و نيوكلاسيكيةكان و قوتابخانةى نةمساوى و سؤشياليستةكان و قوتابخانةى شيكاطؤ.

ثرسيارى يةكةم:

يةكسانى و نا يةكسانى ضيية و ض كاريطةريةكى بة سةر كؤمةلطادا هةية؟

وةلَامى قوتابخانةى كينزى و نيوكلاسيك:طةورةترين نايةكسانى, رِيَطرتنةلة تاكةكانى كؤمةلطا لة رِووى كار كردنى ئازادانة, سنوردار كردنى ئيشكردنى ذنان و كةمينةكان يةكيَك لةو نموونانةية. طروثة سياسيةكان و دةسةلَاتدارةكان بة ثشت طوىَ خستنى مافى يةكسانى ذنان, بة شيَوةيةكى ويستراو ئةمانة دةكةنة تاكةكانى ثلة دووى كؤمةلطا ,ياساكانى دذى جياكارى و ثارادايمى كؤمةلطاى خؤشطوزةران. رِةنطدانةوةيةكة بؤ ئةمكارانة كة دةبنة هؤى ئةوةى كة دةولةمةندان, دةولةمةنتر و هةذاران, هةذارتر ببن. ئةمة سةرةتاى طةيشتن بة دادثةروةرية كة رِيطايةكى قورس و دوورو دريَذ ديَتة ثيَش ضاو .

وةلَامى قوتابخانةى نةمساوى:يةكسانى ضةمكيَكة كة ثةيوةندى بة بيركاريةوة هةية نةك زانستى كؤمةلناسى. مرؤظةكان لة رِووى هةبوونى بةهرة و دةرفةتةكان نايةكسانن, بةلام دةتوانن وةدةستى بهيَنن , يةكسانى و نايةكسانى بة ماناى طةورةيى وبضووكى نيية, بةلكوو تةنها تةعبير لة جياوازةكيةكان دةكات. هةر ئةم جياوازيانةن كة دابةشكردنى كار دروست دةكةن و وا دةكات كة هاوكاريكردن جيَطةى ململانىَ بطريَتةوة, دةبىَ بير لة نايةكسانييةكان بكريَتةوة بةلام هيض حكوومةت يان دةسةلاتيَك مافى وةرطرتن و زةوت كردنى داراييةكانى خةلكى دةولةمةندى نيية, ياسادانةرةكان, مافى ئةوةيان نية بؤ دروست كردنى ئازادى , ياسا دانان و ئةم نايةكسانيةى كة بة شيَوةيةكى سروشتى لة هةلومةرجيَكى كار كردن دا درووست بووة تيَك بدةن. تةنها ئةو كاتة ياسا دةتوانىَ هةموو كةسيَك جيا لة بارةدؤخة دارايي و جيَطاى كؤمةلايةتية يان يةكسان دابنيَت, كاتىَ كة هةمووكةسىَ مافى هةبوونى ئةم بارودؤخة هةموار و ئازادى بؤ كاركردن هةبىَ.

ولَامى سؤشياليستةكان: نايةكسانى, لةرِةوشتة بيَشةرمانةكةى سةرمايةدارى دروست دةبىَ, كة رِيَطا خؤشكةرة بؤ ضةوساندنةوةى كريَكاران لة رِيطاى خاوةنةكانى هؤيةكانى كاركردن( خاوةندارةكان). بازارى ئازاد, داينةمؤى تةكنؤلوجياية كة ثيَطةى طروثى بيَبةش لةهؤيةكانى بةرهةمهيَنان هةتا رِدةيةك شتة مادديةكان وداراييةكانى خاوةنى هؤيةكانى رِةنيَوهانين كةم دةكاتةوة, كةواتة يةكسانى ودادثةروةرى كة تةواوكةرى يةكترن كاتىَ رِوودةدةن كة بةرذةوةندى طشتى زالَ بىَ بةسةر بةرذةوةندى تاكة كةسى و دةسةلَات لة سةرمايةداران وةربطريَتةوة.

ولَامى قوتابخانةى شيكاطؤ:هةلَةيةكى طةورةية كة كةسيَك بيةوىَ بة برِياريَكى سياسى يةكسانى دةستةبةر بكات. لة بةر ئةوةى ياسا دانان بة مةبةستى يةكسانسازى , ئارةزووى مرؤظةكان بؤ ئيش كردن و ثيَشكةوتن لةناودةبات. سزادانى دةولَةمةندةكان, سزادانى سةركةوتن و هةستى داهيَنانة و تةنانةت هةذارانيش زيانى لىَ دةبينن. يةكسانى رِاست و دروست مافى بةهرةمةندبوونى يةكسان لة دةرفةتةكانة, ئةوة مافيَكة كة هةر مرؤظيَك دةبىَ ليَى سودمةند بيَت, هةربؤيةش حكوومةتةكان دةبىَ بؤ دروست كردنى هةلى يةكسان بؤ خويَندةوارى تىَ بكؤشن و باجةكان كةم بكةنةوة هةتاوةكوو خاوةنكارةكان سزاى زؤر كاركردنيان بة سةر دا نةسثيَنريَت, كاتىَ لةمجؤرة رِيَسا و دامةزراوانة دروست دةبن هيَزةكانى بازار خةريكى رِكابةريَتيةك دةبن كة ئامانجة سروشتيةكةى هةمان طةيشتن بةيةكسانيية ئةويش لة رِيَطةى كارى ويستراو و ئازادانةية.

ثرسيارى دووةم:

كىَ دةتوانيَت خزمةتيَكى باشتر بة كؤمةلطا بطات (بطةييَنيَتة كؤمةلطا)؟

ولَامى كينزييةكان ونيوكلاسيكةكان:

ياسا دانةرةكان, ثسثؤرة سياسيةكان, طروثةرِاويَذكارييةكان لة بةشةجياوازةكان, بةرذةوةندية طشتيةكان ضاكتر لة هةموو كةسيَك دةستنيشان دةكةن. ئةم كةسانة توانايى و ئارةزووى دابين كردنى خؤشطوزةرانى كؤمةلايةتيان هةية, ضالاكةكانى بوارى ئابووري لة دواى بةرذةوةنديةكانى خؤيانن و بةرذةوةندية طشتيةكان ثشتطوىَ دةخةن و هةربؤيةش دةبىَ دةستى ضالاكةكانى بوارى ئابوورى لة دةسةلات كورت بكريَتةوة, و برى ئةوةان بزوتنةوةكانى كؤمةلايةتى مةدةنى كة لايةنطرى خوشطوزةرانى كؤمةلايةتين شويَنى ئةوان بطرنةوة.

ولَامى قوتابخانةى نةمساوى:

ضالاكةكانى بوارى ئابوورى لةذيانى كؤمةلايةتيدا رِؤليَكى ضارةنووسازيان هةية. ئةوان خةلكيَكى ذير و زيرةكن كة لة ميانى طةرِان بة دواى سوود و بةرذةوةندييةكان يان و سوودوةرطرتن لة دةرفةتةكان رِووداوةكانى داهاتووش تاوتوىَ دةكةن. ململانىِ لة سةر ئةم دةرفةتانة لة ئةنجامدا دةبيَتة هؤى زيادبوونى سوودو قازانج و كةمكردنةوةى زيانةكان وبؤ كار و سةرمايةش نرخ ديارى دةكريَت ئةم ململانيَية سةرضاوةكان بةرةو ئةو ئةو ئاراستةية دةبات كة رِةزامةندى بةكاربةرةكانى لىَ بكةويَتةوة وسياسةتمةدارة سةركةوتووةكان لة نةزانييةكى ئةوتؤداية كة دةتوانن دةسةلَات وةدةست بهيَنن و بيثاريَزن, ئةوان يةكيَك لة بىَ رِحمترين تاكةكانى كؤمةلطان.

وةلامى سؤشياليستةكان:

حكوومةت لةخزمةتى خاوةن سةرمايةكان داية و ئةوانيش ثاريَزةرى بةرذةوةنديةكانن.سيستةمى سةرمايةدارى بةندة بة ضةوساندنةوةى مرؤظ لة رِيَطةى مرؤظةكانى تر تةنها ريَى لةناو بردنى ئةم ثةيوةندية نادادثةروةرية, ئةوةية كة سيستةمى سةرمايةدارى و ضينى دةسةلاتدارةكةى لةناوبضن. سيستةمى دادثةروةر ئةم سيستةمةية كة تيَدا كةس نةتوانييَت ئويتريان بضةسيَنيَتةوةو لة سيستةمى سؤشياليستى كة جيَطةى كاثيتاليزم دةطريَتةوة, دادثةروةرى و ئازادى بةرقةرارة, خاوةنداريَتى تايبةتى حوكم بة سةر ضارةنووسى مرؤظدا ناكات

وةلامى قوتابخانةى شيكاطؤ:

سياسةتوانان بة دواى بةرذةوةنديةكانى خؤيانن, بةلام لة سيستةميَك كة لة سةر بنةماى ركابةريَتى ئابووريى و سياسى دامةزرابىَ , كةواتة سياسةتوانان بؤ طةيشتن بة دةسةلات و هيَزناضارن كةململانىَ و ركابةرايةتى بكةن كة لة ئةنجامدا ئةو ركابةرايةتيية بةرذةوةندى طشتى ليَدةكةويَتةوة. لة بةر ئةوةى سياسةتوانان ناضارن بؤ رِاكيَشانى رِاى دةنطدةران, بةرذةوةنديةكانى خةلك رِةضاو بكةن. ضالاكةكانى بوارى ئابووريش لة ذيَر ئةم رِيَسايةدان. ضونكة قازانجى بنكة ئابووريةكان بةندة بة سةر رِةزامةندى كرِيارةكانن بةلام هيَشتاش بة رِوونى ناتوانرىِ ولَامى ئةم ثرسيارة بدريَتةوة كة بنكة ئابووريةكان زؤرتر لة خزمةتى بةرذةوةنديية طشتيةكانن يا خود ضالاكانى كؤمةلطاى مةدةنى . ئةمةش دةطةريَتةوة بؤ كات و سات و شويَنةكةى. هةروةكوو لة ئةزموونة ميَذووةكان دةبينرىَ, كؤمةلطا ديموكراتيةكان تواناييةكى زياتريان هةية بؤ ولَام دانةوةى ئةم ثرسيارة .

No comments: