23 Feb 2007

sorry.i had a problem with weblog publisher.but the weblog is ready now

11 Feb 2007

پرسیار و وه لام





ولَام دانةوةى ضوار قوتابخانةى ئابوورى بؤ دوو ثرسيار

...................................................

دياريكردنى ثيَناسةيةكى تيؤرى طشتطير بؤ ضةمكى دادثةروةرى نا مومكينة.لة بةر ئةوةى ئةو شتةى كة هةندىَ كةس بة دادثةروةرى دادةنيَن

,بة ثيَى بيرورِاى لايةنى نادادثةروةرية,يةكيَك لة ثيَناسة باوةكان كة لة ضةمكى دادثةروةريةوة طيراوة كة بة يةكسان خوازةكان لايةنطيرى لىِ دةكةن,لة سةر بنةماى دابةشكردنى يةكسان يا خود تا رِادةيةك يةكسان بنيات نراوة. سؤشياليستةكان و هةنديَك لة لايةنطرانى ئايينى دادثةروةرى مةزهةبى زياتر ئةم جؤرة دادثةروةرى ئارةزوو دةكةن و دةليَن كةهةموو بةشةكانى كؤمةلطا دةبىَ لة رِووى سةرضاوةكان و داراييةكان يةكسان بن و...هتد,ئةطةر هةندىَ كةس نةيتوانى وةكوو ثيَويست دةرامةت بة دةست بهيَنى, ئةوا خكوومةت ئةركى سةر شانيةتى كة كةليَنى نيَوان داراييةكان ئةم ضينة و ضينةكانى تر ثرِ بكاتةوة و ياخود كةمى بكات. بة ثيَضةوانةى ئةم بيرو بؤضوونة, لايةنطرانى بازارى ئازاد و لقيَكى تر لة مةزهةبيةكان لةو برِواية دان كة زةوى خةلاتى خواية بؤ مرؤظ. خوا,مرؤظى لةم زةويية جيَطير كردووة و تواناى برِيارى ثىَ داون كة هةر كةسىَ بة ثيَى توانايةكةى و جيا لة فاكتةرى ناضار كردن لة لايةن مرؤظةكانى تر لة هةلومةرجيَكى ئازاد و بة ثيَى ثرينسيثةكانى ركابةريَتى كارو ضالاكيةكانى خؤى ئةنجامبدات و هةركةسىَ بة ثيَى تواناى خؤى سود لة بةشيَك لةم زةويية فراوانة وةردةطرىَ. بة ثيَى ئةم بؤضوونة ,هةلومةرج و ئامرازى يةكسان بؤ ضالاكى ئازادانة, باشترين و ئاسانترين ريَطاى طةيشتن بة دادثةروةريية.

دةتوانين ئةم دوو طروثة سةرةكيةى (لايةنطرى ئابوورى داخراو و ئابووريى ئازاد) بة ضوار طروثى بضوكتر دابةش بكةين. كة يةكيَكيان سؤشياليزم و لقة جياوازيةكانيةتى كة لة ضةمكى دادثةروةرى دا تا رِادةيةك زؤر هاوشيَوةن, بةلام سىَ لقةكةى تر لة ئابووريى ئازاد وةرطيراون كة هةنديَك جياوازيان لةطةل يةكتر هةية. دةتوانين بؤ تيَطةيشتن لة تيَروانينى هةر يةكة لةم لقانةدا , وةلَامى هةريةكة لةم لقانة بؤ ئةم ثرسيارة ليَك بدةينةوة و تاوتويَيان بكةين.

ئةم ضوار قوتابخانة ئابوورية بريتين لة:كينزيةكان,و نيوكلاسيكيةكان و قوتابخانةى نةمساوى و سؤشياليستةكان و قوتابخانةى شيكاطؤ.

ثرسيارى يةكةم:

يةكسانى و نا يةكسانى ضيية و ض كاريطةريةكى بة سةر كؤمةلطادا هةية؟

وةلَامى قوتابخانةى كينزى و نيوكلاسيك:طةورةترين نايةكسانى, رِيَطرتنةلة تاكةكانى كؤمةلطا لة رِووى كار كردنى ئازادانة, سنوردار كردنى ئيشكردنى ذنان و كةمينةكان يةكيَك لةو نموونانةية. طروثة سياسيةكان و دةسةلَاتدارةكان بة ثشت طوىَ خستنى مافى يةكسانى ذنان, بة شيَوةيةكى ويستراو ئةمانة دةكةنة تاكةكانى ثلة دووى كؤمةلطا ,ياساكانى دذى جياكارى و ثارادايمى كؤمةلطاى خؤشطوزةران. رِةنطدانةوةيةكة بؤ ئةمكارانة كة دةبنة هؤى ئةوةى كة دةولةمةندان, دةولةمةنتر و هةذاران, هةذارتر ببن. ئةمة سةرةتاى طةيشتن بة دادثةروةرية كة رِيطايةكى قورس و دوورو دريَذ ديَتة ثيَش ضاو .

وةلَامى قوتابخانةى نةمساوى:يةكسانى ضةمكيَكة كة ثةيوةندى بة بيركاريةوة هةية نةك زانستى كؤمةلناسى. مرؤظةكان لة رِووى هةبوونى بةهرة و دةرفةتةكان نايةكسانن, بةلام دةتوانن وةدةستى بهيَنن , يةكسانى و نايةكسانى بة ماناى طةورةيى وبضووكى نيية, بةلكوو تةنها تةعبير لة جياوازةكيةكان دةكات. هةر ئةم جياوازيانةن كة دابةشكردنى كار دروست دةكةن و وا دةكات كة هاوكاريكردن جيَطةى ململانىَ بطريَتةوة, دةبىَ بير لة نايةكسانييةكان بكريَتةوة بةلام هيض حكوومةت يان دةسةلاتيَك مافى وةرطرتن و زةوت كردنى داراييةكانى خةلكى دةولةمةندى نيية, ياسادانةرةكان, مافى ئةوةيان نية بؤ دروست كردنى ئازادى , ياسا دانان و ئةم نايةكسانيةى كة بة شيَوةيةكى سروشتى لة هةلومةرجيَكى كار كردن دا درووست بووة تيَك بدةن. تةنها ئةو كاتة ياسا دةتوانىَ هةموو كةسيَك جيا لة بارةدؤخة دارايي و جيَطاى كؤمةلايةتية يان يةكسان دابنيَت, كاتىَ كة هةمووكةسىَ مافى هةبوونى ئةم بارودؤخة هةموار و ئازادى بؤ كاركردن هةبىَ.

ولَامى سؤشياليستةكان: نايةكسانى, لةرِةوشتة بيَشةرمانةكةى سةرمايةدارى دروست دةبىَ, كة رِيَطا خؤشكةرة بؤ ضةوساندنةوةى كريَكاران لة رِيطاى خاوةنةكانى هؤيةكانى كاركردن( خاوةندارةكان). بازارى ئازاد, داينةمؤى تةكنؤلوجياية كة ثيَطةى طروثى بيَبةش لةهؤيةكانى بةرهةمهيَنان هةتا رِدةيةك شتة مادديةكان وداراييةكانى خاوةنى هؤيةكانى رِةنيَوهانين كةم دةكاتةوة, كةواتة يةكسانى ودادثةروةرى كة تةواوكةرى يةكترن كاتىَ رِوودةدةن كة بةرذةوةندى طشتى زالَ بىَ بةسةر بةرذةوةندى تاكة كةسى و دةسةلَات لة سةرمايةداران وةربطريَتةوة.

ولَامى قوتابخانةى شيكاطؤ:هةلَةيةكى طةورةية كة كةسيَك بيةوىَ بة برِياريَكى سياسى يةكسانى دةستةبةر بكات. لة بةر ئةوةى ياسا دانان بة مةبةستى يةكسانسازى , ئارةزووى مرؤظةكان بؤ ئيش كردن و ثيَشكةوتن لةناودةبات. سزادانى دةولَةمةندةكان, سزادانى سةركةوتن و هةستى داهيَنانة و تةنانةت هةذارانيش زيانى لىَ دةبينن. يةكسانى رِاست و دروست مافى بةهرةمةندبوونى يةكسان لة دةرفةتةكانة, ئةوة مافيَكة كة هةر مرؤظيَك دةبىَ ليَى سودمةند بيَت, هةربؤيةش حكوومةتةكان دةبىَ بؤ دروست كردنى هةلى يةكسان بؤ خويَندةوارى تىَ بكؤشن و باجةكان كةم بكةنةوة هةتاوةكوو خاوةنكارةكان سزاى زؤر كاركردنيان بة سةر دا نةسثيَنريَت, كاتىَ لةمجؤرة رِيَسا و دامةزراوانة دروست دةبن هيَزةكانى بازار خةريكى رِكابةريَتيةك دةبن كة ئامانجة سروشتيةكةى هةمان طةيشتن بةيةكسانيية ئةويش لة رِيَطةى كارى ويستراو و ئازادانةية.

ثرسيارى دووةم:

كىَ دةتوانيَت خزمةتيَكى باشتر بة كؤمةلطا بطات (بطةييَنيَتة كؤمةلطا)؟

ولَامى كينزييةكان ونيوكلاسيكةكان:

ياسا دانةرةكان, ثسثؤرة سياسيةكان, طروثةرِاويَذكارييةكان لة بةشةجياوازةكان, بةرذةوةندية طشتيةكان ضاكتر لة هةموو كةسيَك دةستنيشان دةكةن. ئةم كةسانة توانايى و ئارةزووى دابين كردنى خؤشطوزةرانى كؤمةلايةتيان هةية, ضالاكةكانى بوارى ئابووري لة دواى بةرذةوةنديةكانى خؤيانن و بةرذةوةندية طشتيةكان ثشتطوىَ دةخةن و هةربؤيةش دةبىَ دةستى ضالاكةكانى بوارى ئابوورى لة دةسةلات كورت بكريَتةوة, و برى ئةوةان بزوتنةوةكانى كؤمةلايةتى مةدةنى كة لايةنطرى خوشطوزةرانى كؤمةلايةتين شويَنى ئةوان بطرنةوة.

ولَامى قوتابخانةى نةمساوى:

ضالاكةكانى بوارى ئابوورى لةذيانى كؤمةلايةتيدا رِؤليَكى ضارةنووسازيان هةية. ئةوان خةلكيَكى ذير و زيرةكن كة لة ميانى طةرِان بة دواى سوود و بةرذةوةندييةكان يان و سوودوةرطرتن لة دةرفةتةكان رِووداوةكانى داهاتووش تاوتوىَ دةكةن. ململانىِ لة سةر ئةم دةرفةتانة لة ئةنجامدا دةبيَتة هؤى زيادبوونى سوودو قازانج و كةمكردنةوةى زيانةكان وبؤ كار و سةرمايةش نرخ ديارى دةكريَت ئةم ململانيَية سةرضاوةكان بةرةو ئةو ئةو ئاراستةية دةبات كة رِةزامةندى بةكاربةرةكانى لىَ بكةويَتةوة وسياسةتمةدارة سةركةوتووةكان لة نةزانييةكى ئةوتؤداية كة دةتوانن دةسةلَات وةدةست بهيَنن و بيثاريَزن, ئةوان يةكيَك لة بىَ رِحمترين تاكةكانى كؤمةلطان.

وةلامى سؤشياليستةكان:

حكوومةت لةخزمةتى خاوةن سةرمايةكان داية و ئةوانيش ثاريَزةرى بةرذةوةنديةكانن.سيستةمى سةرمايةدارى بةندة بة ضةوساندنةوةى مرؤظ لة رِيَطةى مرؤظةكانى تر تةنها ريَى لةناو بردنى ئةم ثةيوةندية نادادثةروةرية, ئةوةية كة سيستةمى سةرمايةدارى و ضينى دةسةلاتدارةكةى لةناوبضن. سيستةمى دادثةروةر ئةم سيستةمةية كة تيَدا كةس نةتوانييَت ئويتريان بضةسيَنيَتةوةو لة سيستةمى سؤشياليستى كة جيَطةى كاثيتاليزم دةطريَتةوة, دادثةروةرى و ئازادى بةرقةرارة, خاوةنداريَتى تايبةتى حوكم بة سةر ضارةنووسى مرؤظدا ناكات

وةلامى قوتابخانةى شيكاطؤ:

سياسةتوانان بة دواى بةرذةوةنديةكانى خؤيانن, بةلام لة سيستةميَك كة لة سةر بنةماى ركابةريَتى ئابووريى و سياسى دامةزرابىَ , كةواتة سياسةتوانان بؤ طةيشتن بة دةسةلات و هيَزناضارن كةململانىَ و ركابةرايةتى بكةن كة لة ئةنجامدا ئةو ركابةرايةتيية بةرذةوةندى طشتى ليَدةكةويَتةوة. لة بةر ئةوةى سياسةتوانان ناضارن بؤ رِاكيَشانى رِاى دةنطدةران, بةرذةوةنديةكانى خةلك رِةضاو بكةن. ضالاكةكانى بوارى ئابووريش لة ذيَر ئةم رِيَسايةدان. ضونكة قازانجى بنكة ئابووريةكان بةندة بة سةر رِةزامةندى كرِيارةكانن بةلام هيَشتاش بة رِوونى ناتوانرىِ ولَامى ئةم ثرسيارة بدريَتةوة كة بنكة ئابووريةكان زؤرتر لة خزمةتى بةرذةوةنديية طشتيةكانن يا خود ضالاكانى كؤمةلطاى مةدةنى . ئةمةش دةطةريَتةوة بؤ كات و سات و شويَنةكةى. هةروةكوو لة ئةزموونة ميَذووةكان دةبينرىَ, كؤمةلطا ديموكراتيةكان تواناييةكى زياتريان هةية بؤ ولَام دانةوةى ئةم ثرسيارة .


ئةخلاق و دادثةروةرى لة ئابوريى ئازاددا

........................................................................................

لة بةر طرنطى ئةم بابةتة بة ثيَويستم زانى ئةم بابةتة لة فارسييةوة وةربطيَرِم. و هةروةها سوثاسى كاك ئةمير دةكةم بؤ ئةم وةرطيَرِانة.

.......................................................................................

لةمباسةوة دةمانةويَت بطةينةئةم ئةنجامانة:

1-ئامانجةكانى رِةوشتى نةريتى لة سيستةمى ئابوريى مؤديَرندا تواناى جيَبةجيَكردنى زياتريان هةية تاوةكوو لة ضوارضيَوةى سيستةمى كؤمةلايةتى نةريتى دا.

2-ضةمكةكانى رِةوشتى سةردةمى ئيَستاكة لة ضوارضيَوةى بةهاكان,مافةكان و ئازاديية تاكةكةسيةكان دةخوليَتةوة و تيؤرى دادثةروةرى تايبةت بة خؤى هةية كة دةطةريَتةوة بؤ ضةمكى خاوةنداريَتى.

3-هونةرى ئةخلاق تةنها ئةوةنيية كة خاوةنداريَتى لة يةكيَك وةرطرى و بيدةيتة يةكيَكى تر, بةلكو بريتية لة ليَخؤشبوون لة مافى تايبةتى خؤى و بة بةرثرسياريةتى خةلكاني ترة, ئةمكارةش ثيَويستى بة ئيرادةيةكى ئازاد و سةربةخويى بيرورِا دةربرِين هةية.

4-بؤ ئةوةى يةكيَك ناضار بكريَت بة ثيَى ثيَوةرة ئةخلاقييةكان هةلسوكةوت بكات, تةنها ثةندو ئامؤذطارى تةنيا وةلام ناداتةوة و سوودى نابيَت.بةلكو دةبىَ ضاكسازى لة بونيادى كؤمةلايةتى رووبدات كة رِةوشتى كؤمةلايةتى باش و ئةمانةتدارى كة هةمان رةوشتى ئةخلاقيية,نةبيَتةهؤى سزادانى تاكةكان.

.............................................................................................

زؤربةى سياسيةكان و ثاليَوراوةكان لة كاتى هةلبذاردندا لايةنطرى بازارى ئازاديان كردووة بةلام هةمووجار خاليَك بةم لايةنطيريية زياد دةكةن ئةويش بابةتى (دادثةروةرية). رِةنطة يةكيَك لة لايةنة ثؤزيتيظةكانى ئةم تويَذينةوةية ئةوةبيَت كة ئةم نيطةرانية نةهييَليَت بةوةى كة بازارِى ئازاد بة زةرورةت دذى دادثةروةرى نيية,نةوةك هةر دذى نيية بةلكو لة دةروونى خؤىدا دادثةروةريشى هةية.بة برِواى من هةر ضةند زياتر ئةم بابةتة باسى ليَوة بكريَت باشتر لةم ثرةنسيثة ئابوورية و لة دادثةروةرى تيَدةطةين.بةلام لة سةرةتادادةمةوىَ تويَذينةوة لة ضةمكى دادثةروةرى لةرِووى ثرةنسيثة مةفهوميةكةى بكةم.هةروةك دةزانن ضةمكى دادثةروةرى لةذيَر كاريطةرى ضةمكيَكى ترةبةناوى(ئةخلاق)ةز.بةو مانايةى كة دادثةروةرى لة ذيَر بابةتة ئةخلاقيةكانداية هةر بؤيةش بة بىَ ئةخلاق ناتوانريَت تويَذينةوة لة سةر دادثةروةرى لة رووى مةفهوومي بكةين.

زؤر جار سيستةمى بازارِى ئازاد لةسةر بنةماى رِكابةرايةتى بةوةتؤمةتبار دةكريَت كة ئةخلاق و دادثةروةرى ثشت طوىَ خستووة.هةلبةتة خودى ئةم بابةتة هؤكارى تايبةت بةخؤى هةية كة لةدواييى دا باسى ليَوة دةكةين.و هةروةها جةخت لةسةر ئةوة دةكةن كة بازارِى ئازادبايةخ بة كارايى و بةرهةمهيَنان و سةروةت دةدات و ئاسايش و دادثةروةرى ثشت طوىَ خستووة, هةر لةبةر ئةمجؤرة كةموكورتيانةية كة ثاليَوراوان و حكووميةكان هةلَدةستن بة ووتنى ئةو دروشمةى كة ئيَمة دةمانةويَت ئةم كةموكورتيانة بة دةستيَوةردان لةكاروبارى ئابوورى ضارةسةر بكةين ,و رةنطة طرنطترين ئيشى حكوومةتيش هةر ئةوةبيَت.بةلام لة راستيدا لة هزرى ئابووريى مؤديَرن و لة طةليشيدا سيستةمى بازارِ لةسةر بنةماى ئةخلاقى دامةزراوة. هةندىَ لة هةلَة تيَطةشتن و رِةخنةكان بؤ ئةوة دةطةرِيَنةوة كة لةم سيستةمة هزرى و ئابووريية زؤرتر بايةخ بة بنةماكانى ماف و ئازاديية تاكةكةسيانة دةدريَت.بة ثيَضةوانةى ئةخلاقى نةريتى و كؤمةل طةرايانة كة بيرى زؤرينةى خةلكى داطير كردووة كة ئةمجؤرةكار كردنة بةجؤريَك لةبىَ ئةخلاقى ليَكى دةدةنةوة. هةلبةت ئةم هةلَة تيَطةيشتننانة هةندىَ خةتاى ضةثةكان و سؤسياليستةكانى تيَداية كة رةخنةطرى سةرةكى بازارى ئازاد وتاكثةروةرين. راستة ئةخلاقى نوىَ و نةريتى هنديَك جيياوازيان هةية.كة ئةم جياوازيةش بة ثلةى تاكةكةس وئةم ثارادايمةى كةقسةى ليَوةدةكريَت دةطةريَتةوة,ئةم ثارادايمةى كة ئيَمة مةبةستمانة لةطةل ثارادايمى نةريتية جياوازيان هةية,بةلام لة رووى ئامانجةوة ئةخلاقى نةريَتى و نوىَ هيض جياوازييةكيان نيية,كة بريتية لة هةلَسوكةوتى ئةخلاقيانة.

ئامانجةكانى ئةخلاقى نةريتى لة سيستةميَكى ئابوريى نويَدا زؤرتر هةلى طةيشتنيان هةية تاوةكو لة ضوارضيَوةيةى سيستةميَكى كؤمةلايةتى نةريتى(traditional).بابةتى ئةخلاق بريتىية لة كؤمةليَك دةبىَ و نابيَى رةوشتي و ئةمانةش بةثيَى بةهاى ثةسةندكراو هةن كة بةديار دةكةون بةدةربرِينى وةك باش وخةراث دروست ونادروست.كةواتة بةهاكان بنةماى ليَكؤلينةوةى ئةخلاقين. لة رِاستيدا بةهاكان لة هةنديَك بناغةى مةفهومى ثيَكديَن كة رِىَ ثيَشاندةرى برياردانى ئادةميزادن.هةر مرؤظيَك ثيَى خؤش ناخؤش ذيانيَكى ئةخلاقيان هةية, هيض كؤمةلطايةك نيية كةلة سةر بنةمايةكى ئةخلاقى دانةمةزرابيَت.بةشة طرنطةكةى جيياوازى مرؤظ وئاذةل لةئةخلاقداية.ئاذةل لةسةر بنةماى ئةخلاقى بابةتيانة هةلسوكةوت ناكةت بةلكو تةنيا كردارةكانى لةسةر بنةماى غةريزةية,لةحالةتيَكدا كة مرؤظ لة رِيَطةى دةستةمؤكردنى هاندةرة غةريزييةكانى خؤى لةلة سةر بنةماى زنجيرة رِيَسايةكى مةفهومى,واتة باش وخةراث هةلسوكةوت دةكات كةئةمةش رةنطدانةوةى بةهاكانة. زؤربةى كؤمةلطاكان لة ميَذووى مرؤظايةتيدا بنةماى ئةخلاقى تايبةت بةخؤيان هةبووة.كة ئةم بنةمايانة كةم تا زؤر هةنديَك خالَى هاوبةشيان هةية,واتة بةهاكانيان ثيَكدةضن واتة مةرج نيية كة كؤمةلطاكان جياوازبن ئةوا هةموو بةهاكان و سيستةمة ئةخلاقيةكانيان بةتةواوى جياوازبن.ضاكة لة هةموو كؤمةلطاكان ضاكة بووة و درؤ لة هةمووكات وساتيَك خةراثة بووة.باوةرِ ناكةم كةئةمانة لةهيض شويَنيَك جياوازبن,دةتوانين بليَين كةبة تيَثةربوونى كات ليكَضونةكانيش زياتر دةبن.لة نيَوان فةزيلةتة ئةخلاقيةكاندا ئةوةى كةبةردةوام زؤربةى بيرمةندان بةطرنطترين فةزيلةت دايدةنيَن دادثةروةرية. دادثةروةرى بةهايةكة(هؤيةكة) كة هيَزى بةردةوامبوونى ذيانى كؤمةلايةتى و هيَزى ئاشتيخوازانةى مرؤظةكانة.

ضةمكى دادثةروةرى هةروةك زؤربةى ضةمكةكانى زانستى وفةلسةفى بؤ يةكةمجار بةهؤى فةيلةسوفة يونانية كؤنةكان بةر لة 2400 سال قسةى ئيستدلالى و هزرى بؤ كراوة.ئةخلاق بةدريَذايى ميَذوو لة هةموو كؤمةلطايةكدا هةبووة بةلَام بابةتى ئةخلاقى بة شيَوةيةكى زانستى وئيستدلالى دةستى ثيَكراوة.يونانييةكان بؤضونيان بؤ بابةتى ئةخلاق بة مةفهوومى سروشت وكةمال بةسترابووة. يونانيةكان كةماليان لة سروشتدا دةديت و ثيَيان وابوو كة لادان لة رِيَرِةوى سروشتيدا دةبيَتة هؤى كةموكورتى و زيان.بةبرِواى ئةوان دادثةروةرى لة باشترين شيَوةكةى دا بريتى بوو لةوةى كة هةموو شتيَك لةشويَنة سروشتيةكةى خؤى بيَت و بارودؤخى سروشتي بونةوةرةكانيان بةبارودؤخيَكى دروست و دادثةروةرانة دادةنا, هةر بؤيةش هةر سيفةتيَكى سروشتى بريتى بوو لةو دادثةروةريية و ثيَضةوانةى ئةمةش بة نادادثةروةرى و ستةم دادةنرا.ئةرةستوو لة ضوارضيَوةى ئةم بيروراية باسى دوو ضةمك لة دادثةروةرى بة شيَوةى (ئيستدلالى) يةكيَكيان دادثةروةرى بة شيَوةى دابةشكردن و ئةوةى ديكةيان دادثةروةرى بة شيَوةى جيَطؤركىَ ية. مةبةست لة دادثةروةرى (شيَوةى دابةشكردن),ضؤنيةتى دابةشكردنى سةرضاوة سروشتى وكؤمةلايةتيةكان لةنيَوان ئةندامانى كؤمةلطاية. ئةرةستوو دةليَت ئةمكارة دةبىَ لة سةر بنضينةى جيَطا و ثلةو ثايةى هةر يةكة لةئةندامانى كؤمةلطا بيَت.واتة دادثةروةرييةك لة بةر ئةوةى كة ثلةوثايةى طةورةترى هةية لة كؤمةلطا لة ضاو كريَكاريَك ئةوا بة شيَوةيةكى سروشتى دةبىَ مافيشى زياتر بيَت.كةواتة دادثةروةرى لةروانطةى ئةرةستوو ,جياوازى نيَوان ئةم دوو ضينةية ضونكة ثلةوثايةى جياوازييانة هةية. مةبةستى ئةرةستوو لةدادثةروةرى (بة شيَوةى جيَطؤركىِ كردن) ئةمةية كةثيَى دةطوتريَت يةكسانى لة ئالوطؤر يان يةكسان رِةضاوكردنة لة طؤرِينةوة.ئةم دوو ضةمكة دادثةروةرية هةتاوةكوو سةدة كؤتاييةكانى ميَذوو بة سةر بيرِورِاى ئةورووثى زالَ بوو. كاتىَ تةماشاى كؤمةلطاى ئيسلاميش دةكةين دةبينين كة زؤربةى وتوويَذة هزرى و ئيستدلاليةكان لة دةورى ئةم دوو ضةمكة دةخوليَنةوة.بة ثيَضةوانة بيرمةندانى سةدة نويَيةكان بوضوونيَكى نويَيان بؤ ضةمكى دادثةروةرى هيَناية ئاراوة كة لةهةنديَك شيَوازدا جياوازييةكى زؤرى لة رِووى ثارادايمى ثيَشكةشكردنى بابةتةكةوة هةية,واتة جياوازي لة جؤرى تةماشاكردنى ضوارضيَوةى دادثةروةرى هةية.فةيلةسوف وبيرمةندانى سةدة نويَيةكان هةروةك يونانيةكان جاريَكيتر بؤ رِوونكردنةوةى دادثةروةرى ثشتيان بة سروشت بةستةوة,بةلَام لة رِةضةلةكى ئةم دةربرينانةدا هةنديَك جياوازى طةورة بةر ضاودةكةن.بةومانايةى كةنويَيةكان بة ثيَضةوانةى كؤنةكان بنةماكانيان(اصل)لة سةر يةكسانى سروشتى مرؤظداناوة, ئةرةستوو يةكسانى لة نيَوان مرؤظةكان قبول ناكات ودةلىَ كة هةر مرؤظيَك لةطةل مرؤظيَكى تر لة رِوى ثلةو ثايةى كؤمةلايةتييةوة جياوازة بةلام ئةم برِواية مةرجى سةرةكى و ئةو (ئاكسيؤمة)ئةخلاقية و بةهاى يةكةمية ئةو طرنطييةى كة بيرمةند و فةيلةسوفة نويَةكان هةيانة ئةوةية كةهةر مرؤظيَك لة مافةوة يةكسانن, و ئةم بيرؤكةية وةك رِاستيةكى سروشتى رِةضاو دةكةن و دةليَن كة هةر مرؤظيَك لةطةل هةنديَك لةماف و ئازادى سروشتيةوة ديَتة دونياوة.ئةم بؤضوونةش بةتةواوى جياوازة لةطةل بؤضوونة(ئؤرطانيكة) كؤنةكة.ئةم جياوازية (ثارادايميةى) كةثيَشتر باسى ليَوةكرا ليَرة بة ديار دةكةوىَ,واتة كؤمةلطايةكى مؤديَرن لةضارضيَوةى ئةم ثارادايمة ديَتةكايةوة كة هةموو مرؤظيَك لة مافدا يةكسانن. لة حالةتيَكدا كة لة بيرةكؤنةكاندا ئةمة بةرضاو ناكةويَت,هةتا دةطاتة ئةو رِادةيةى كةهةندىَ كةس بة كؤيلة بة ناو دةبريَت كة لة هيض ئازادى و مافيَكدا بةشدار نيية.بة طويَرةى رِاى بيرمةندةنويَيةكان هةموو مرؤظةكان لة مافة سروشتى و (فترى)دا بةهرةمةندن,و هةتا دةليَن ئةم مافانة ثيَش ثةيدابوونى مرؤظ لة كؤمةلطادا هةبووة.لةهزرى نويَدا ,دادثةروةرى بةو رةفتاروكردارانة دةطوتريَت كة رِةضاوى مافةكانى مرؤظى تريش بكات,و ستةم لةم شويَنة دا بةدةر دةكةويَت كة ئةم سةرثيَضيية لةكؤمةلطادا كرابيَت.واتة ئةو مافة سةرةتايى و بنةرِةتيةى كة ثيَى دةطوتريَت :مافى مرؤظ: واتة مافى ذيان, خاوةنداريَتى,و ئازادى رِادةربرين نابيَت سةرثيَضى ليَ بكريَت ئةطينا ستةم رِوو دةدات.

جؤن لاك كة يةكيَك لةبةرجةستةترين نويَنةرانى بير و فةلسةفةى نويَ و هنديَك جار دةتوانين بليَين ئابوورى نويَية جةخت لة سةر ئةوةدةكاتةوة كة دادثةروةرى (قايل) بة خاوةنداريَتية وئةم وتةية زؤر لة رِاستى نزيكة,بةثيَى برِواى جان لاك ضةمكى خاوةنداريَتى ماناى بوونى خاوةنداريَتيية و ضةمكى نا داد ثةروةرى بريتية لة سةرثيَضى كردنى لةو مافة و ريَطرتن خةلكانى تر بؤ وةدةستهيَنانى ئةم مافة. هةلَبةت ليَرة ئاشكراية كة ماناى خاوةنداريَتى ليَرة مانا طةورةكةيةتى واتة مافى خاوةنداريَتى مرؤظ لة جةستةو دةروونى خؤى دةسثيَدةكات هةتا خاوةنداريَتى لةبةروبوم و خؤماندوكردنى ماددى و مةعنةوى .هةر بؤيةش كاتىَ باسى خاوةنداريَتى دةكريَت,ئةوا ناوى مرؤظيش بةشيَكة لةم خاوةنداريَتية .هةر بؤية لة كؤمةلطايةكى مؤديَرندا كاتىَ كةسىَ نابةجىَ تؤمةتبار دةكريَت,ئةوة طةرِاندنةوةى كةرامةتةكة دةبىَ بة شتيَكى ماددى بيَت,واتة شيَوةيةكى ماددى تةواو وةردةطريَت.ليَرةدا بابةتى خاوةنداريَتى وةك ناويَكى طشتى سةير دةكريَت, زؤر جار وا دةزانريَت كة خاوةنداريَتى بريتيية لة خاوةنى شتيَك بوون , لةكاتيَكدا كة مرؤظ خاوةنى شتيَك نيية بةلكو خاوةنى ئازادى خؤيةتى. طةورةيى مرؤظ كاتىَ دةشكىَ كة خاوةنداريَتى و ناسنامةى مرؤظ نةفى بكريَت هةر بؤيةش ئةم كردارة ستةمكارانةية,

بيرى ئةخلاقى نوىَ لة سةر بنضينةى بةها, ماف و ئازادية تاكةكةسيةكان دروست بووة و تيؤرى دادثةروةرى تايبةت بة خؤى هةية كة لةو ضةمكة خاوةنداريَتييةى كة باسمان كرد دةرناضىَ. جةخت كردن لة سةر ثلةو ثايةى مرؤظ لة سيستةمى بةهايى نويَدا كة بة تاك طةرايى دةناسريَت,زؤرجار تووشى رِةخنةى هاندةرانى ئةخلاقى كؤن و نةريتى وسؤشياليستةكان و كؤمةلطةراكان دةبيَت. بة رِاى رةخنة طرةكان, تاكطةرايى و مرؤظ دةبيَتة رِيَطر لة بةردةم طةورةترين (فةزيلةت) يان بةهاى مرؤظى كة هةمان هاورِيَيةتى و هاوكارى كردن لةطةل يةكترة.وبةمةش كؤمةلطاى مؤديَرِن لةئةخلاق ومةعنةويةت بةتال دةبيَت.ئةمة سةرةكيترين رةخنةية بؤ سيستةمى ئابوورى ئازاد و ئةخلاقى مؤديَرن.ئةم تؤمةتة لةوة سةريهةلَداوة و بةهيَز بووة بةوةى كة سيستةميَك لة سةر بنةماى تاكطةرايى نةوةك هةر رِةضاوى ئامانجة كؤمةلايةتييةكانى نةكردووة بةلكو بلة رِيَطةى زؤر كردنى ركابةريَتى رِيَطريَكى دروست كردووة لة بةردةم هاوكاريكردنى تاكةكانى كؤمةلطا لةطةل يةكتر. هةلَبةت دةزانن كة سةرمايةدارى ناويَكة كة رِةخنةطرانى ئابورى ئازاد دايانناوة,واتة سةرمايةدارى لةبةرامبةر سؤشياليزم ديَت. بؤ وةلَام دانةوةى ئةم تؤمةتانة و رِوون كردنةوةى ئةم بابةتة دةبىَ تةماشاى رِةوتة كؤمةلايةتيةكانى وةكوو هاوكارى و يةكطرتوويى كؤمةلايةتى لةهةر دوو ثارادايمةدا بكريَت,و ماناى رِكابةريَتيان بؤ رِوون بكريَتةوة.يةكطرتن لة طروثيَكدا كاريطةرييةكى طرنط و ضارةنووسازى هةية بؤ بةردةوام بوونى ذيانى كؤمةلطا بضوكةكان. كؤمةلطاى بضوك كةبة ئامانجيَكى تايبةتى دامةزراوة بةشيَكى طرنطة لةميَذوى رِابردووى مرؤظ لة كؤمةلطا بضوكةكاندا,طروثة مرؤييةكان كة بة شيَوةى طروثة رِاوضيةكان و كؤ كردنةوةى خؤراك ذيانيان بةسةر دةبرد . ئةم كؤمةلطاية نموونةى كؤمةلطاى بضووك يان عةشيرةتين كةبة بىَ هاوكارى و يةكطرتنى طرووثى نةياندةتوانى ذيان بةسةر ببةن. هةر بؤيةش ئةخلاقى زالَ لةم كؤمةلطاية دا ئةخلاقى كؤطةرايى وطروثى بوون.ئةم يةكطرتن و هاوثةيمانية بة ئامانجى يةكطرتن لةناو طروث و رِيَكخراوة مؤديَرنةكانيش هةية كة ثيَويستة بؤ سةركةوتنى كارةكانيان, ئةطةر بنكةيةكى ئابووريى بة نموونة وةرطرين دةبينين كةلة ناو ئةم بنكةيةدا لة نيَوان ئةندامةكاندا ثةيوةندييةكى ئؤرطاني هةية, هةر بؤية ليَرةدا ركابةريَتى ماناى نيية و ضيتر بةهايةكى ئةخلاقى نيية بةلكوو دذةبةهايةكةى ئةوةية كة ناتوانين ئةخلاقى كؤمةلطا بضووك وطةورة ثيَكةوة ببةستينةوة.كؤمةلطاى طةورة ماناى كؤمةلطايةكى ضةند مليؤنى ئةم سةردةمةن,ناتوانريَت كؤمةلطا شارستانييةكان ميكانيزم و كةلتوريَكى جياوازيان هةية بة ئامانجة هاوبةشةكانى طروثى بةريَوة ناضن, ئةم كؤمةلطايانةلةسةر بنضينةى ئامانجة جياوازةكان بةريَوة دةضن ,لة رِووى ميَذوويةوة كاتىَ باثيرةكانمان بة ثيَشكةوتنى كشتووكالى شارستانيان دروست كرد ,وردةوردة هةستيان كرد كة لة كؤمةلطا طةورةكاندا دابةشبوونى ئيش وكار ثةيدا بووة هةر بؤيةش ئةخلاق و رِوشتيَكى نوىَ و جياوازثةيدا بوو بةهاى ئةخلاقى جياوازيش تيَدا بةديار كةوت, ئةم شتانة كة لة طروثة بضوكةكان دا دةبيَتة هؤى سةركةوتنيان رِةنطة لة كؤمةلطا طةورةكان ببيَتة هؤى شكست و سةرنةكةوتن و يان بة ثيَضةوانةشةوة ئةخلاق و كرداريَك كة دةبيَتة هؤى سةركةوتن لة كؤمةلطايةكى طةورةدا رةِنطة ببيَتة هؤى شكست لة كؤمةلطا بضوكةكان. ئةطةر ئابووريانة تةماشا بكةين, دةبينين ركابةرايةتى كة لة كؤمةلطا كةورةكاندا بةماناى شيَوةيةكى دؤزينةوة و داهيَنان و ئافراندنة, وكارامةيى سيستةمة ئابووريية مؤديَرنةكان و بازارِةكانى ركابةرايةتى بؤ ئةم بابةتة دةطةريَتةوة كة ئةمةش بةهايةكى ئةخلاقى بنضينةيية,كةواتة فةرامؤش كردنى ئةساسى ركابةريَتى و دانانى بنةمايةكى يةكطرتن و هاوكارى لة شيَوةى كؤمةلطا بضووكةكان وا دةكات كة كؤمةلطا كارامةيى خؤى لةدةست بدات و تةنانةت ئةطةرى لةناوضوونيشى دةبيَت,ئةطةر لةرِوانطةيةكى تر تةماشاى ئةم بابةتة بكةين دةبينين كة ئةطةر بةريَوةبةريَكى سةركةوتووى بنكةيةكى ئابوورى بيةويَت ئةو ئةخلاقةى كة لةطةل خيَزان و مندالةكانى خؤى هةية بة هةمان شيَوةش لةطةل بةريَوةبةرة هاوشيَوةكانى خؤى هةبىَ ئةوا بىَ طومان تووشى شكست دةبيَت , كةواتة ليَرةدا دووربوون لة ئةخلاق دروست دةبيَت, واتة مرؤظيَكى مؤديَرن مامةلة لةطةل دوو جؤر لة ئةخلاقى جياوازدةكات هة ربؤيةش ذيان ناخؤشتر بوووة هةر بؤيةش نةخؤشية دةروونيةكان لة كؤمةلطا مؤديَرنةكان زياترة بة بةراورد لةطةل كؤمةلطا كؤن و نةريتيةكان هةر بؤيةش مرؤظيَكى مؤديَرن بة ناضارى تووشى جؤريَك لة ئيكسيزؤفرنى دةبيَت ,واتة لة دوو كؤمةلطاى جياواز و بةهاو ئةخلاقى جياوازدا ذيان بة سةر دةبات, ,شاردنةوةى ئةم رِاستيية واتة رِاستى هةبوونى دوو كؤمةلطاى جياواز ودانانى يةكيَك لةم بةهايانة لة جياتى ئةويتريان لةكرداردا دروست نيية,و هةر كةسىَ كة بيةوىَ ئةم كارة بكات ئةوة تووشى ئةنجامى باش نابيَت و بة هةند وةرنةطرتنى ئةم بابةتة ئةم طومانةش بة هيَزتر دةكات كة دادثةروةرى لةكؤمةلطاى مؤديَرن زياتر ئةطةرى رِوودانى هةية.بابةتى دادثةروةرى كؤمةلايةتيش يةكيَك لةم بابةتانةية لة كؤمةلطايةكى بضووكى وةكوو هؤز يان عةشيرةت بوارى ضاوديَرى كردنى راستةوخؤ و دابةشكردنى كار بة شيَوةيةكى رِاستةوخؤ و تةرخانكردنى سةرضاوةكان بة شيَوةيةكى رِاستةوخؤ, لة هؤزيَكدا كاتيَك ريَكخراوة ئابوورى و كؤمةلايةتيةكان سةرهةلدةدةن ,ئةندامانى ئةم كؤمةلطاية يةكتر دةناسن و هةموو كةس دةزاننيَت كة هةر كةسيَك ض دةبىَ ض كاريَك ئةنجام بدات و هةر كةسىَ كاريَك بؤ طةيشتن بة ئامانج ئةنجامدةدات. ئةخلاق لةويَدا ئةخلاقى كؤمةلطايةكى بضووك و ئةخلاقيَكى طروثيية.بؤ نموونة دةتوانين تةماشاى كردارى كؤكردنةوةى خؤراك و يان رِاو بكةين كة دابةشكردنى ئةمةش كاريَكى قورس نيية و لة بوارى ثراكتيك دا دةكريَت,بةلام لة كؤمةلطايةكى طةورةدا تةنها لةريَطةى سيستةميَك دةتوانين كار بكةين كة ثيَى دةطوتريَت سيستةمى ئابوورى يان ميكانيزمى نرخةكان. هؤيةكةشى ئةوةية كة بؤ تةرخانكردنى سةرضاوةكان لة كؤمةلطايةكى ضةند مليؤنى دا بة رِادةيةكى زؤر ثيَويستيمان بة كؤ كردنةوةى زانيارييةكان هةية.ضونكة بة طؤرِانى كات ئةوة كؤكردنةوةى ئةم زانياريانة توشى طرفت دةبيَت ئةوة ئةم بابةتةية كة َهايكَ بة ناوى بلاوى زانيارييةكان لة كؤمةلطا مؤديَرنةكان باسدةكات و دةلىَ كة تةنها شيَوةى زالَ بوون بة سةر طرفتى ثةراطةندة بوونى ئامانجةكان ,سيستةميَكى ركابةريَتى بة هيَز يا خود ميكانزمى نرخةكانة و مرؤظ ئالتةرناتيظيَكى بؤ نةدؤزيوةتةوة. ئيَستاكة لةوتةكانى ثاليَوراوانيش هةر ئةمةش دةخريَتة باس لة بةر ئةوةى هيض مرؤظيَكى ذيرو تيَطةييشتوو طومانيَك لةم رِاستية ناكات كة طرنطترين ئامرازى كارايى و باشترين شيَوةى تةرخانكردنى سةرضاوةكان كة لة ئةنجامدا سامان وئاسودةيى ليَى ثةيدا بووة لة كؤمةلطا مؤديَرنةكاندا لة ئةنجامى ركابةرايةتى ثةيدا بووة هةر بؤيةش سياسةتوانان داواى ئابوورى ئازادو كةرتى تايبةت دةكةن. بةلام ئةطةر برِوامان بة كارامةيى ركابةرايةتى لة كؤمةلطا هةية ئةوة ضؤن دةتوانين لة هةمان كاتدا بليَين كة ئةم ئامرازة بة دذة بةها دابنيَنن لة كاتيَكدا كةدةبيَتة هؤى كةمبوونةوةى رِادةى هةذارى و باشتر بوونى رِةوشى خوشطوزةرانى كؤمةلطا.

مةطةر ئةوةية كة بيريَكى ريَِك و ثيَك يان (منسجم)لةم بارةوةية نةبيَت كة بةداخةوة زؤربةمان ئةم طرفتةمان هةية, بة تايبةتى سياسةتوانان كة خؤيان بةوة طرتووة كة ووتةى دذبةيةك بةكار ببةن, ئنجا ئةطةر ركابةريَتى ببيَتة هؤى خؤشطوزةرانيةكى زياتر كةواتة ناتوانيَت دذة بةها بيَت كةواتة دةبيَتة بةهايةكى ئةخلاقى.

رِةخنة طرانى بازارِى ئازاد هةبوونى هةذارى و زؤر بوونى كةليَنى نيَوان ضينة جياوازةكانى كؤمةلطاى بةدوور لة بةها دادثةروةريةكان دةزانن و دةليَن كة ئابوورى ئازاد و ركابةريَتى بوةتة هؤى ئةم طرفتانة كةواتة شتيَكى نا دروستة, لة رِاستيدا رِكابةريَتى دةبيَتة هؤى ئةوةى كة هنديَك كةس بطةنة لوتكةو بةهيَزتر بن هةروةك لة ياريةكى وةرزشى دا هةرواية, بة شيَوةيةكى طشتى يةكيَك لة ئامانجةكانى ركابةرايةتى ئةوةية كة باشترينةكان لة باشةكان جيا بكريَنةوة, بةلام ئةوة نايةكسانى ناطةيةنىَ ئةمةش ريَِطا و ئامرازيَكى ناسينة,واتةناسينى تواناييةكان,مرؤظةكان لةهيَزو توانادا جياوازن, هنديَكيان وةرزشوانانى ناياب و طةورة دةبن و هةنديَكيشيان دةبنة وةرزشوانيَكى ئاسايى.ئةنجامى ركابةريَتى بةتايبةتى لة ثانتايى ئابووريدا ئةنجامى كؤتايى و بةردةوام نيية واتة مةرج نييةكةسيَك كةجاريَك يةكةم بووة هةمووجار هةر يةكةم بيتَ, ركابةرايةتى هةر بةردةوام دةبيَت و ئةمةش ريَِرةويَكى بةردةوامة و ماناى دادثةروةرى ليَرةدا ئةوةية كة ياساو ضوارضيَوةيةكدابنريَت كة تيَدا مافى رِكابةرايةتى يةكسان بؤ هةموو كةسيَك دابين بكريَت , ئةنجامى ركابةريَتيةكةش هيض ثةيوةندييةكى لةطةل دادثةروةرى نيية واتة كاتىَ يانةيةك لة ياريدا دةدؤريَنىَ ناتوانين بليَين لة بةر ئةوةى ئةندامانى ئةم يانةية مرؤظى باشن و بةريَزن كةواتة دةبىَ ئةنجامى ياريةكةش بطؤريت, ئةو يانةيةى كة دؤرِاوة دةبىَ بة دؤراندنى خؤى رِازى بيَت و دةبىَ ئةمةش قبول بكةين كة كةسيَك كة بةهيَزترة دةباتةوة, هةر بؤيةش رِةخنةطران دةليَن بؤ بةرثابوونى دادثةروةرى كؤمةلايةتى لةسةر ئاستى ئابووريدا دةبىَ حكوومةت دةست لة كاروبارى ئابووريدا وةربدات بةمةش كؤنترؤلكردنى ضالاكيية ئابوورييةكان و كةم كردنى ركابةريَتى وطواستنةوةى سامان و دةسهاتى ضينة ضياوازةكانى كؤمةلطا, ئةم تيَروانينةى كة ئةوان لةسةرى ثيَدا طرىَ دةدةن واتة دادثةروةرى كؤمةلايةتى نابيَت ببيَتة قوربانى كارايى ئابوورى. هةر ئةم رِستةيةشة كةسياسةتوانان بةكارى دةبةن و دةليَن كة نابىَ دادثةروةرى ببيَتة قوربانى كارايى ئابوورى و بة بىَ ئةوةى كة بزانن كةكارايى مةرجيَكى ثيَويستة. بؤ باشتر كردنى بارودؤخى كةم دةرامةتةكان و هةتا ئةوةى كة ئةو مةرجة جيَبةجىَ نةكريَت ئةوا كةم كردنةوةى ئاستى هةذارى و كةليَنى دةسهاتى ضينةكانى خةلك كةم نابيَتةوة لؤذيكى ئابوورى و ئةزموونى ميَذوويى ئةوةمان ثيَدةلَيَت كة زياد بوونى كارايى دةبيَتة هؤى تةرخان كردنى دروستى سةرضاوةكان و لة ئةنجامدا دروست كردنى سامان زؤر هاوكارى كؤمةلَة بؤ باشتر دابةشكردنى سامان و دةسهات و دةرامةت و كةم كردنى هةذارى ليَدةكةويَتةوة وبة ثيَضةوانةشةوة هةر كاتىَ بة بيانؤى دادثةروةرى كؤمةلايةتى, ئازادى ئابوورى و ركابةريَتى لة كؤمةلطادا كةم بكريَت وحكوومةت بة دةستيَوةردانى نابةجيَى خؤى ببيَتة هؤى سةرثيَضيكردن لة سةر مافة خاوةنداريَتييةكان,ئةوا مرؤظةكان نةوةك هةر ئازادى خؤيان لة دةست دةدةن بةلكو تووشى هةذارى و جياوازى ونايةكسانيةكى خةراثتريش دةبن.,نموونةى ولاتة كؤمؤنيستيةكانيش ئةم رِاستية دةسةلَميَنىَ. لة رِووى ئابوورييةوة ئةم ووتةية زؤرئالؤز نيية, كاتىَ كؤمةلطا سامانيَكى زؤر بةرهةمديَنىَ ئةم سامانة زؤرة يان شتومةك و خزمةتطوزاريية زؤرة ثيَويستى بة بةكاربةر هةية, دةولةمةندةكان بةشيَكى بضووكن لةبةكاربةرةكانى كؤمةلطان,كؤمةلطايةك كة بةرهةمى زؤر بيَت ئةوا رِيَذةى سوودموندةكانيشى زياددةبيَت,وات كارايى ئابوورى نابيَت لة سةر حيسابى لة دةست دانى دادثةروةرى كؤمةلايةتى بيَت و ناضار دةبيَت ئةم بةرهةمة بطةينيَتة دةستى ضينةكانى ترى كؤمةلطا. هةر لةبةر ئةم رِاستييةية كة لة كؤمةلطا ثيَشكةوتووكان ضينى ناوةرِاست زؤرينةية كةئةمةش زؤرينةى سامانى كؤمةلطا بةكار ديَنن و دروست بوونى ضينى ناوةرِاستى طةورة ماناى كةمبوونى كةليَنى دةسهاتى نيَوان ضينةكانى كؤمةلَةية, واتة زؤربوونى سامان بة ناضارى ليَك نزيكبوونةوةى ضينايةتى بةدواى دا ديَت و ئةمةش لؤذيكى سيستةمى ئابووريية.بة زؤربوونى سامان ضينى ناوةرِاستى طةورة ثةيدا دةبيَت, ئةمانة لةبابةتةكان و وانةكانى طةشةثيَدانى ئابوورى بة شيَوةى ثةيوةندى نيَوان دوو طؤراوى(متغير)ى نايةكسان واتة دابةشبوونى دةسهات و زياد بوونى دةسهاتى تاكةكةسى بة شيَوةى( u) ى ئينطليزى ثيَشان دةدةن.لةقؤناغة سةرةتاييةكانى طةشةسةندن ئةطةرى دروست بوونى نايةكسانى رؤرترة بةلَام لةكؤتاييدا ئةم نايةكسانيية كةمتر دةبيَت و ئةمةش لؤذيكى ئابوورية كة هةموو كؤمةلطايةك ئةم ريَِطايةى برِيوة, هةلَبةت هةندىَ كؤمةلطاش هةن كة لة قؤناغةكانى سةرةتايى ثيَشكةوتنيان نايةكسانيةكى كمتريان بة خؤوة بينيوة بةلَام ئةخلاق بة تةواوى بةندة بة سةر هةبوونى ئازادى.ئةطةر مرؤظ ئازاد نةبىَ ناتوانرىَ دادوةريةكى دروستيشى لة سةر بدريَت, ئةطةر بليَين كة بؤ نموونة مرؤظي بةند كراو كارةكانى ئةخلاقية يان نا ئةم ووتةية تا رِادةيةكى زؤر بىَماناية,دةبىَ تاكةكان لة بوارى هةلبذاردنيان ثيَبدريَت لة دواييدا دةردةكةويت كة هةلبذاردنةكةى ئةخلاقية يان بة ثيَضةوانةوة, كةواتة بؤ دادوةريةكى ئةخلاقى يةكةمجار دةبىَ ئازادى هةبىَ.ئةخلاق و دادثةروةرى بة هيَزو زةبرى حكوومى و دةستيَوةردانى حكوومةت لة ويستى خةلك نايةتة دى, ليَرةوة جؤرة دذايةتيةك دةردةكةوىَ, ئةخلاق و هةلَويَست ورِةوشتى ئةخلاقى تةنها بؤ مرؤظى ئازاد كةخاوةن دةنطى سةربةخؤ بيَت و خاوةن بةرثرسيارةتى تاكةكةسية, ناضار كردنى خةلك بؤ كارى ضاك و كارى باشكردن لة سةر حيسابى بة خةلكى تر لة رِيَطاى هيَزى حكوومةتةوة بة بةهايةكى ئةخلاقي دانانريَت.هةنديَك كةس كة داواى ئةخلاقى كؤمةلايةتى دةكةن ضاوةرِيَنة كة حكوومةت بة هيَزى خؤى شتةكان لة هنديَك خةلك بستيَنىَ و بيداتة بةشةكةى ترى خةلك. ئةخلاق بابةتيَكى تاكة كةسية واتة دةبىَ بؤ خؤت هةست بة ليَثرسراوةتى بكةيت هةر ئةمةش ماناى درووستى ئةخلاقة,نة وةك ئةوةى كةحكوومةت بة زؤر لة هةندىَ كةس بستيَنىَ و بيداتة هنديَكى تر و لةئةنجامدا بارودؤخيَكى خةرابتريش بةدواى داديَت. هونةرى ئةخلاقى لة وةرطرتنةوةى خاوةنداريَتى و سثاردنى بة كةسيَكى تر نيية بةلكوو وازهيَنانيَكى ئارةزوومةندانةية لة مافى تاكة كةسى خؤى و بة ليَثرسراويَتى خؤى.ئةم كارةش ثيَويستى بة ئيرادة و ويستيَكى ئازادو بريارى سةربةخؤ هةية. ئةطةر من ئازادبم دةتوانم هةلَويَستى ئةخلاقيم هةبىَ,هةر بؤيةش دةتوانين بة رِاشكاوى بليَين كةلةكؤمةلطايةك دا كة لةسةر بنضينةى ماف و ئازادىتاكةكةسي دامةزرابىَ دةتوانريَت رِووى رِاستةقينةى ئةخلاق رِاستةقينةكةى ثيَشان بدريَت.مافى خاوةنداريَتى تاكةكةسى و ئازادى هةلَبذاردن كة دوو ستوونى سةرةكى سيستةمى ئابوورى ئازادن, لة هةمان كاتدا دوو ستوونى سةرةكى رِةوشت و كرداريَكى ئةخلاقين و بؤية رِةخنةطرةكانيش بؤ وةدةستهيَنانى دادثةروةرى يان دادثةروةرى كؤمةلايةتى لة مافى خاوةنداريَتى و ئازادى مرؤظى كةم دةكةنةوة و لة رِاستيدا تةور لة درةختى دادثةروةرى و ئةخلاق دةدةن و هةروةك ضؤن زؤر لة وولاتةكان بؤ وةدةستهيَنانى دادثةروةرى كؤمةلايةتى و دروست دابةشكردنى ويستيان ئةمكارة بكةن و كة تيَدا سةركةوتوو نةبوون, رِةفتارو كردارى تةندرووست و ئةمانةتدارى زؤرتر لة كؤمةلطا ثيَشكةوتوو و مؤيَرنةكان بة ديار دةكةويَت تا وةكوو لةكؤمةلطا هةذار و نيمضة ثيَشكةوتووةكاندا كة جةخت لة سةر دادثةروةرى كؤمةلايةتى دةكةن, هةروةك لة كؤمةلطا كؤمؤنيستةكان بة ثيَشووةكان ديار كةوت كة تيَيدا بةرثرسيارةتى تاك ثةراويَزكرابوو يان هةر فةرامووش كرابوو, لة حالةتيَكدا كة بةرثرسيارةتى تاكة كةسىية كةمرؤظى رِةوشت باش وئةمانةتدار بة ديار دةخات. خاليَكى طرنطى تر كة زؤر جار فةرامووش دةكريَت و بة ئاراستةى كؤمةلطا رِؤذئاوايي و ثيشةسازييةكان دةكريَت ئةوةية كة ئةم كؤمةلطايانة ئةخلاقيان تيَدا نيية, بة طويَرةى بيردؤز و رِاستيةكى زانستى كؤمةلَايةتى كة دةلَيَت"ثيَشكةوتن لة كؤمةلطايةكى بىَ ئةخلاق دا رِونادات".واتة كؤمةلطا بة بىَ ئةخلاق تووشى هةرةسهيَنان و شكست دةبيَت و ئةطةر دةبينين كة كؤمةلكايةك ثيَشكةوتووة ماناى ئةوةية كة ئةخلاق تيَدا رِةضاو دةكريَت,لة كؤمةلطاكانى جيهانى سيَهةم و دواكةوتوو زؤرتر دياردةكانى وةك طةندةلَى و فيَلبازى وكردارةخةراثةكان لةئاستة جياجياكانى كؤمةلطادا بة ديار دةكةويَت. هؤى سةرةكى ئةوانةش رِوون نةبوونى مافى خاوةنداريَتى تاكةكةسى و ليَثرسراوةتى كؤمةلَايةتية. هؤيةكةى ئةوةنيية كة لةرِووى تاكةكةسى مرؤظةكانى جيهانى سيَهةم خةرابترن لة مرؤظةكانى وولاتة ثيَشكةوتووةكان بةلكوو لة بةر ئةوةية كةلةم وولَاتانة دا جيَطةو ثيَطةى ليَثرسراويَتى و مافى تاكة كةسى رِةضاو دةكريَت, ئةطةر بةرثرسيارةتى كةم بيَت , طةندةلَى وفيَلكارى زؤرتر دةبيَت.

رِؤشنبيريَكى ذاثؤنى سةدةى نؤزدةهةم كتيَبيَكى لة بارةى بةراورد كردنى كؤمةلطاى خؤى لةطةل كؤمةلطا ثيَشكةوتووةكانى سةدةى نؤزدةهةم نوسيوة,كةتيادا باسى ئةوة دةكات كة بؤضى زؤربةى خةلك رِةفتارى كؤمةلايةتى تةندروستيان هةية بة ثيَضةوانةى ذاثؤنيةكان كة رِةوشتيَكى كؤمةلايةتى تةندروستيان نيية,و دةلَىَ كة هؤيةكةى ئةوةنيية كة تاكى ذاثؤنى لة رِةضةلَةك دا لة تاكى ئةوروثى خةرابتر, هةروةكوو ئةوا سةيرى رِةوشتى ذاثؤنى بكريَت دةبينين كةلة ناو مالَ و خيَزانى خؤيدا رِةفتاريَكى زؤر ئةخلاقيانةى هةية بة ثيَضةوانةى رِةوشتة كؤمةلايةتييةكةى,جا ليَرةدا دةمةوىَ بليَم كة 130 سالَ ثيَش ئةم باسة كراوة بةلَام دةبينين كة لة كؤمةلطاى ئةمرؤى ئيَمةش لةم ووتةية دةرناضىَ كة ئةمةش بؤ رِيَكخراوة كؤمةلايةتيةكانى ئيَمة دةطةرِيَتةوة لة بةر ئةوةى كة رِيَكخراوة كؤمةلايةتييةكانى ئةو كاتةى ذاثؤن وابوو كة ثاداش بة كردارى خةراث دةدرا و كردارى باش سزا دةكرا, هةر بؤية كاتىَ مرؤظ ديَتة ناو ئةمجؤرة كؤمةلطايانة ئةوة ئةخلاقة كؤمةلايةتييةكةى دةطؤريَت,بة ثيَضةوانةى ئةم ئةخلاقة باشةى كةلة نيَو مالَ و خيَزانى خؤى هةية. بؤ ئةخلاقيانة رِةفتار كردن , تةنها قسةى باش و نةسيحةت كةلَكى نيية بةلَكوو دةبىَ بنةما كؤمةلَايةتييةكان دروست بكريَن, كة رِةوشت و رِةفتارى كؤمةلَايةتى تةندروست كة هةمان رِةفتارى ئةخلاقية نةبيَتة هؤى سزادانى تاكةكانى كؤمةلَطا. لة كؤمةلطايةكى ثيشةسازى ثيَشكةوتوودا بازرطانيَك يان بةريَوةبةريَكى رِةوشتباش(درستكار) سةركةوتوو دةبيَت,يان كاتىَ بازرطانيَك بة ئاكاريَكى خراث ناوبانطى هةبىَ ئةوة تووشى شكست دةبىَ و ئيتر كةس لةطةلَى مامةلَة ناكات.بةلام لة كؤمةلكايةكى وةكوو كؤمةلطاى ئيَمة,زيرةك بةو كةسة دةطوتريَت كة فيَلبازتر بىَ و ئةمةش بةهايةكى ثؤزةتيظى وةرطرتووة, ئةوةش ثيَشان دةدات كة ئيَمة لة لايةن كؤمةلايةتةوة ئةخلاقمان نيية,و هةنديَك كةسيش هةن كة بنةماى مادديان ثشتطويَ خستووة بة بىَ ئةوةى كةطوىَ بدةنة ئةم خالَة كة (نةفى مادديات) لة كؤمةلطايةكى مؤديَرن رِةفتاريَكى ئةخلاقيية كة كةسانى تر بة طويَرةى ئةم ئةخلاقة مامةلَة لةكةل ئةم كةسة دةكةن. كؤمةلطا ئيشى بةوةدا نيية كة لة مالَةوةت (تةهزيب نةفس) دةكةى يان نة,ئةوة ثةيوةندى بة خؤتةوة هةية, بةلَام ئةطةر هاتية نيَو كؤمةلطا دةبىَ كار بكةيت ,نابىَ بة تيَضوونى خةلك ذيان بة سةر ببةى,دةبىَ بة ماندووبون و تيَضوونى خوَت بذى و هةر ئةمةش بةهاى ئةخلاقى كؤمةلطايةكى مؤديَرنة.

10 Feb 2007

Milton Friedman



New Page 1

میلتۆن فریدمان

بةدريَذايى سىَ سةدةى رِابردوو ضوار ئابووريناس بة هؤى هزر و بير و كارةكانى خؤيان توانيويانة رِةوتى ميَذوويى جيهان بطؤرِن. يةكيَك لةو ضوار زانا و بيرمةندة طةورةية لة ماوةى رِابردوو لة تةمةنى 94 سالَيدا كؤضى دواييى كرد.

ميلتؤن فريدمةن خاوةنى خةلَاتى نؤبل لة سةرةتا دا وةكوو يةكيَك لةو كةسانةى كة رِةخنةى لة قوتابخانةى جؤن ماينارد كينز دةطرت ناوبانطى بة دةستهييَنا. كينز هةولَيدةدا لة نيوان كارل ماركس وسيستةمى ئابووريى سةرمايةدارى رِيَطة ضارةيةكى سيَيةم بدؤزيَتةوة. لة سالَانى 1930 زايينى قةيرانى ئابوورى و بيَكارى لة بةرزترين حالَةتى خؤى دابوو, لة ئةمريكاوة بؤ ئةورِووثا و ولاََتانى ديكةى ثيَشكةوتوو ثةرةى سةندبوو و بىَ بازارِى ئابوورى ببووة قةيرانيَكى جيهانى, ئةمة رِيَك لةو كاتةدا بوو كة بؤلشظيكةكان لة رِووسيا جلةوى دةسةلَاتيان طرتبووة دةست, دةزطاو و ميدياكانى ئةوان ثروثاطةندةيان بؤ ئةوة دةكرد كة طواية بة ثيَى قسةكانى كارل ماركس لة كؤتاييدا سيستةمى سةرمايةدارى هةرةس دةهيَنىَ و دةرِوخيَت . كارل ماركس لة بلَاوكراوةكانى خؤيدا ستايشى سيستةم و بنةماى سةرمايةدارى وةكوو قؤناغيَك لة قؤناغةكانى كاملَبوون لة كؤتاييدا بةرةو سؤشياليزم و كؤمؤنيزم هةنطاو دةنيَت , ئةو ثيَى وابوو سيستةمى سةرمايةدارى بة هؤى ثارادؤكس و دذايةتى ستراكضةرى و سيستةماتيكى خؤى نا سةقامطيرة و تووشى لة ناو ضوون دةبيَت. ئادام سميت كة دةكريَت بليَين بنياتنةرى زانستى ئابووريى نويَية نزيكةى سةد سال بةر لة ناودار بوونى ماركس لة سالَى 1776 كتيَبى "سةروةتى نةتةوةكان"ى نووسيوة. زانستى ئابووريى نوىَ كةم تا زؤر لة سةر بنةماى كتيَبى سميت و ئةو رِةخنانةى كة لة سةر ئةوكتيَبة نوسراون,بونيات نراوة.

زؤر كةسايةتى ديكة لة ئاسمانى ئةدةبياتى ئابوورى بة درةوشاوةيى ماونةتةوة بةلَام ئةم ضوار ئابووريناسة , بةثيَى ليَكؤلينةوةى هةنديَك لة ليَكؤلةرةوةكانى ئةم بوارة, كاراكتةرة سةرةكييةكانى وتوويَذ و مشتومرِ و طؤرانكارى و وةرضةرخانى سةرسورهِيَنةرى ئابوورى و سياسى لة سىَ سةدةى رِابردوون. كؤضى ميلتؤن فريدمةن هةوالَ و مانشيَتى زؤربةى رِؤذنامة ناودارةكانى جيهان بوو. هؤى ئةو هةموو سةرنجدان و هةلَوةستة لةسةركردنةى مامؤستايةكى ئابوورى دةبىَ لة ثةيوةندى لةطةل بؤضوون ونووسينةكانى ئةو لةطةل طرنطترين رِووداوةكانى سةدةى بيستةم ليَى بكؤلدريَتةوة (وةكوو رِووخانى سيستةمى كؤمؤنيزم و سةركةوتنى سياسةتة ئابوورييةكانى سةرؤك رِيَطان و مارطاريَت تاضةر و لةكؤتاييشدا بة جيهانى بوونى ئابووريى و ئاسةوارة جيهانييةكانى طلؤباليزةيشن).

ثةيوةندى نيَوان بيروبؤضوونةكانى كينز و ئةو شتةى كة لة ليَكدانةوة و شرؤظةكانى ماركسى بؤى بة ميرات ماوةتةوة تاوةكوو ئيَستاش هةر جيَطاى مشتومرِة.هةنديَك لة تويَذةرةكان لةو برِوايةدان كة كينز وةكوو ثيَويست لة بارةى ليَكدانةوةى ماركس سةبارةت بة يةكطرتوويى ثيَكهاتةى سيستةمى سةرمايةدارى هةقى خؤى نةداوةتةوة بة بؤضوونى ئةوان ئةو سياسةتانةى كة لة ئةمريكالة سةر ثيَشنيارى كينز لة لايةن رِوزظيَلت سةرؤكى ئةوساى حكوومةتى ئةمريكا جيَبةجىَ كراو ئةمريكاى رِزطار كرد سةرضاوةكةى بؤ ليَكدانةوةكانى ماركسييةكان دةطةِريَتةوة كة ثيَيان واية دةولةت دةبىَ دةست لة كاروبارى ئابوورى وةربدات و لة رِاستيدا بة ثيَى ئةم بؤضوونة هؤكارى سةرةكى بةردةوامبوونى سيستةمى سةرمايةدارى هةمان ئةو ضارةسةرية كة كينز لة بارةى نةخؤشى سةرمايةدارى لة رِوانطةى ماركسةوة ئامادةى كردبوو ئةم باس و خواستة هيَشتا هةر بةردةوامة و دادوةرى كؤتاى و دوابرِيار ثيَويستى بة ليَكؤلينةوةى زياتر و قوولَتر هةية.

بةهةر حالَ ئةطةر ضى ميراتطرى كينز لة ماركس هيَشتا هةر جيَطةى مشتومرِ بيَت بةلَام سةبارةت بة ثةيوةندى مةعنةوى نيَوان بير و بؤضوون و نووسينةكانى فريدمةن و ئادام سميت كةمتر مشتومرِ دةكريَت.

فريدمةن رِؤلةى بةوةفاى ئادام سميت بوو, ئةو توانى بابةتةبنةرِةتييةكانى بيروبؤضوونةكانى ئادام سميت لة سةدةى هةذدةيةمةوة بؤ جيهانى سةدةى بيستةم و بيست و يةكةم بطوازيَتةوة و دووبارة شيكردنةوة يان لة سةر بكات , تةنها خودى ئةم كارة دةتوانىَ خؤى لة خؤيدا ناوبانط بؤ ئةو زاتة دروست بكات, بةلَام فريدمةن لة زؤريَك لة بابةتة تازةكانى زانستى ئابوورى وةكوو هةلَاوةسان , دراو , سياسةتة نةختينةييةكان و... ئاسؤ و دةروازةيةكى لة بةردةم كؤمةليَك لة ئابووريناسةكان كردةوة كة بة قوتابخانةى شيكاطؤ ناسراون و بةلانيكةم ضواردة كةسيان تاوةكوو ئيَستا توانيويانة بة وةرطرتنى خةلَاتى نؤبلى ئابوورى ناوى خؤيان لة ميَذوودا تؤمار بكةن.

فريدمةن بة بنياتنةر و سةكؤى بيردؤزى مؤنيتاريزم(monetarism) و ثةيامبةرى ئابوورى ئازاد(lassiez-faire) ناسراوة. هةولَى بةردةوام و ماندوو نةناسانةى ئةو دذبة تيؤريية ئابوورييةكانى جؤن ماينارد كينز و دةستيَوةردانى دةولَةت لة كاروبارى ئابوورى دواى نزيكةى نيو سةدة طةيشتة ئةنجام و بة سةركةوتنى مارطاريَت تاضةر لة هةلَبذاردنةكانى بةريتانيا و رِؤنالَد رِةيطان لة ئةمريكا ئةوةى كة بة شؤرِشى ئابوورى ئازاد ناوزةدكرد دةستثيَكراو لة ئةنجامدا بة جيهانى بوونى ئابووريى ليَكةوتةوة.

تيؤرى ئابوورى كينز كة بة بؤضوونى هةنديَك لة تويَذةران سيستةمى سةرمايةدارى لة سالَانى سىيةكانى زايينى لة رِووخان و هةرةسهيَنان رِزطار كرد لة سةر بنةماى دةستيَوةردانى دةولَةت لة كاروبارى ئابووريدا بنياتنرابوو.

لة سالَانى شةستةكان ثةيرِةو كردنى ئةو سياسةتة بة تايبةتى لة بةريتانيا شكستى هيَنا , باجةكانى زؤر قورس و زيادبوونى قةبارةى ثارة سياسةتيَك بوو كة فريدمةن ثيَشتر ثيَشبينى شكستهيَنانى كردبوو. لة سالَانى هةفتاكان ئةو ثيَش بينيية هاتةدى . نرخى هةلَاوةسان و بيَكارى هةروةكوو فريدمةن باسيكردبوو طةيشتة ئةو رِادةيةى كة ئابووريناسةكانى قوتابخانةى كينز هيضيان بؤ رِوونكردنةوة و باسكردن ثيَنةمابوو لة بةر ئةوةى ئةوان خوويان بةوة طرتبوو كة بة ثيَى تيؤرييةكانى كينز هةر كاتيَك بيَكارى لة رِادةى خؤى زياتر بوو قةبارةى ثارةو خةرجييةكانى دةولَةت زياد بكريَت و هةر كاتيَكيش هةلَايسان زالَ بوو بة ثيَضةوانةى ئةو سياسةتة واتا كةمكردنةوة لة قةبارةى ثارة و خةرجييةكانى دةولَةت وةكوو ضارةسةر ثيَشنياز بكةن . فريدمةن بة ثيَضةوانةى ئةوان ثيَى وابوو كة كيَشةى سةرةكى دةستيَوةردانى دةولَةت لة كارووبارى ئابووريية, و ثةيرِةوكردنى ئةو سياسةتانة طةيشتة ئةو ئاستةى كة هةلَايسان و بيَكارى بة يةكةوة تووشى ئابوورى نيشتيمانى ببن, ئةوثيَش بينييةى فريدمةن لة سالَانى هةفتاكان هاتة دى. فريدمان بةو بؤنةوةية لة سالَى 1976 خةلَاتى نؤبلى بؤ ئابوورى بردةوة.

لة تةك كارة ديار و نايابة زانستيةكانى, فريدمةن, رِيكلامى بؤ بيروبؤضوونة سياسيةكانى خؤى فةرامؤش نةكرد, دوو كتيَب لة نووسينةكانى لة ئةمريكا لة لايةن خةلَكةوة ثيَشوازييةكى كةم َويَنةى ليَكرا و بؤ سالَةهاى سالَ لة رِيزى ثرِفرؤشترين كتيَبةكانى ئةو بوون. كتيَبى يةكةمى بة ناوى (سةرمايةدارى و ئازادى) لة سالَى 1962 بلَاو كرايةوة, لةم كتيَبةدا فريدمةن باسى ثةيوةندى ستراكضةرى نيَوان ئازاديى ئابوورى و ئازاديى سياسى دةكات و ئةودووة وةكوو دوو رِووى دراويَك وةسف دةكات, بة برِواى فريدمان هةر كؤمةلَطايةك كة يةكيَك لةم دوو بةخشراوةية(هبة)ى هةبيَت زوو يا درةنط ئةوةى ديكةيان وة دةست دةهيَنيَت.

فريدمةن دةيطووت ئازاديى سياسى و ئازاديى ئابوورى دوو شتى ثيَكةوةطريَدراون, ئةطةر ئةم ثيَش بيَنيية رِاست بيَت دةبىَ ضاوةرِوان بين كة طؤرِانكارى بنةرِةتى سياسى قوولَ لة ضين رِووبدات.

سةبارةت بةكؤرياى باشوور و زؤريَك لة ولَاتانى ديكةى وةكوو شيلى, ئةم ثيَش بينى ية هاتؤتة دى .كتيَبى ديكةى فريدمةن (ئازادى هةلَبذاردن)ة كة بة هاوبةشى لَةطةل هاوسةرةكةى رؤزا فريدمان نوسيويةتى كة لة سالَى 1980 بلَاو كرايةوة . لةم كتيَبةدا هةولَدراوة طشتطيربوون و كارايى ئابوورى بازارِ لةضارةسةركردنى زؤربةى كيَشة ئابوورييةكان نيشان بدريَت .

فريدمةن لةسالَى 1912 لة بنةمالَةيةكى هةذارى يةهوودى لة دايك بووة كة لة ئةورِووثا بؤ ئةمريكا كؤضيان كردبوو. خويَندنى زانكؤى لة زانكؤى شيكاطؤ و بة يارمةتى ثارةى زةمالَةى خويَندن تةواو كرد و لة كاتى جةنطى جيهانى دووةم لة وةزارةتى دارايى ئةمريكا كارى دةكرد. تيَثةرِاندنى خويَندنى بالَا لة زانكؤى شيكاطؤ و دواتر وانة وتنةوة, لةم زانكؤيةدا بوو بة هؤى ئةوةى كةلةطةل ضاكترين تويَذةرانى سةردةمى خؤى هاوكارى بكات. سالَانى كؤتايى تةمةنى خؤى لة ئةنيستيتؤى هوَظةر لةزانكؤى ستانفؤرد بة سةر برد وةكوو ئابووريناسيَكى ثرؤفيَشنال, تويَذينةوة و نامة زانستيةكانى طشتطير و هةمةلايةنة بوون. كةمتر بةشيَك لة زانستى ئابوورى ماوة كة لةميانى كؤلةطةى تويَذينةوةكانى ئةو ليَى نةكؤلدرابيَتةوة. يةكيَك لة سةرةكيترين تويَذينةكانى فريدمةن لة بارةى ثةيوةندى نيَوان قةبارةى ثارةو نرخى هةلَايسانة. لة رِوانطةى فريدمةن هؤكارى سةرةكى هةلَايسان, زيادبوونى لة رِادةبةدةرى قةبارةى برِى ثارةية.

ئةو شتةى كة فريدمةنى كردة ثياويَكى نيمضة حةماسى و كاريزمايى, تةنها زانايى و ثسثؤرِى ئابوورى ئةونةبوو. زؤرن ئةو كةسانةى كةلةم بوارةدا ليَكؤلينةوةو دؤزينةوةى زؤريان ئةنجام داوة, بةلَام تايبةتمةندى فريدمةن يا خود ئةو شتةى كة فريدمةن لة ئةوانيتر جيا دةكاتةوة ثابةندبوونى توندوتؤلى ئةو بؤ ئازادى و شةرِافةتى مرؤيى بوو.ئةو ثيَى وابوو تةنها لة ثةناى ئازادى سياسى و ئابوورى هيَزى داهيَنان و ئافراندن كة لة ناخى هةموو مرؤظيَك داية دةتوانىَ بثشكوىَ و طةشة بكات, ئةو لةم بارةيةدا دةليَت:لةوانةية من خزمةتم كردبيَت بةلَام هةرطيز كةسيَك ناتوانيَت بانطةشةى ئةوة بكات ئةو خةباتة دةكرىَ كؤتايى هةبيَت و ئيَمة طةيشتووينةتة دوا سةركةوتن.

ئةم مةيدانة ثيَويستى بة ثابةندى و هةولَى بةردةوامة و ثيَويستة خةلكانى تر بيَنة مةيدان و هةنطاو بنيَن , ئةو كةسانة كة برِوايان بة ئازادى هةية و بؤ طةيشتن بةم ئامانجة ئامادةى هةموو جؤرة فيداكارييةكن.

ئا:هيوا حسؤ ميرخان



4 Feb 2007

slaw

i started to use this economic weblog for kurdish students.